Cumpriranse 110 anos neste mes do
primeiro envío económico, feito polos "sanclaudieses" emigrados á
illa de Cuba, destinado ás obras de ampliación e de construción da torre da
igrexa parroquial onde se bautizaran. A antiga igrexa fixérase pequena xa que o
número de habitantes de San Claudio aumentaba ano a ano, a pesar de que desde o
primeiro terzo do século XIX os sanclaudieses decidiran emigrar á Illa de Cuba,
e así fora como moitos deles colleron de cheo a Guerra de Cuba do 1898. Algúns voltaron feridos, a outros déronlles
unha medalla e outros non voltaron. A comunidade de San Claudio en Cuba sería
das primeiras en arrimar o ombreiro cando fixo falta, e nesta ocasión, facíao.
Mantiñan correspondencia cos familiares e ademais viñan de cando en vez ó
terruño, como dicía o poeta Ramón Armada Teixeiro. Por esa correspondencia
sabia da necesidade da ampliación da igrexa parroquial e á chamada acodiron.
Non foron cutres, como nunca o foran antes nin o serían despois.
Á igrexa déuselle máis lonxitude, ampliáronse
as capelas colaterais, construíuse a torre que sustituíu á espadaña e máis
fixéronse os retablos. Nestas obras destacaría o mestre construtor, O Sr.
Rodríguez, e máis aos fillos de Román Martínez, Ángel e Ramiro, que deseñarían e
construirían os novos retablos das capelas colaterais. A obra non foi pouca
cousa, tal e como se recolle no Libro de Fábrica da parroquia.
No semanario LA OPINIÓN DE
ORTIGUEIRA, do 23 de xaneiro de 1913, recóllese a seguinte noticia:
"Desde
la Habana nos remiten una nota de recaudación llevada a cabo por el Comité “San
Claudio" para las importantes obras que por iniciativa del virtuoso
párroco don Antonio Otero (D. Antonio Otero Debasa, tío de D. Antonio Otero
Orosa que o sucedería na mesma parroquia) van a realizarse en el templo
parroquial de San Claudio.
El importe de la recaudación girado al
Sr. Otero, asciende a 5.250 pesetas.
Plácemes merecen los naturales de San
Claudio residentes en Cuba por esta nueva y señalada muestra de amor a la
tierra natal y muy especialmente hemos de alabar la gestión de los Srs. D. José
Rodríguez Seoane, D. Antonio Sánchez Iglesias (quen, uns anos despois doaría, ou
mercaría, o solar para construír o edificio do escolar de San Claudio) y D.
José Piñón Montero, Presidente, Tesorero y Secretario, respectivamente, del Comité
"San Claudio".
As citadas obras remataríanse no ano
1915. O lousado ten polo tanto, máis de cen anos e non é de estrañar que teña
algunha que outra goteira. Eses emigrantes sanclaudieses axudaron no que puideron,
na escola con envíos de axuda para material, na igrexa, outra vez coa
construción do escolar a partir do 11 de xullo de 1921 e con outras obras do
mesmo teor que se foron realizando ata que puideron, pois a situación en Cuba
cambiaría a partir do ano 1929. Os emigrantes sanclaudieses axudaron e deron un
exemplo digno de seguir, tanto na súa parroquia como na illa de Cuba. Como para
non manter viva a súa memoria, vaia!
Nese mesmo ano, no mes de febrero (de
1913) tiñan lugar as eleccións para conformar a xunta directiva da Sociedad de Seguros Mutuos San Claudio;
directiva na que figuraban os seguintes membros: "Presidente honorario
perpetuo D. Antonio Otero, Cura párroco. Presidente efectivo D. Manuel
Rodríguez, Secretario D. Leandro Vale, Vocales D. Gervasio Rodríguez, D. Andrés
Peña, D. José Insua, D. Manuel P. Campana. D. Manuel Corgos y D. José
Villalba". A necesidade deste tipo de asociación viña dada polo aumento do
número de cabezas de gando e pola necesidade de cubrir as perdas, cando se producían,
dunha cría, ou dunha vaca ou boi. Na parroquia o número de cabezas contábase
por centos.
E así foi como, nese mesmo ano, o
concello de Ortigueira puxo en funcionamento, na Feira de San Claudio, unha
báscula para pesalo gando, no lugar que ocupara a capela do Carmen, fundada no
1721 a expensas da familia dos Díaz Tenreiro. Desde o ano 1721, pouco máis ou
menos, os que viñan á feira de San Claudio podían oír misa nesa mesma capela,
ou na igrexa parroquial; o que moveu ruído entre os párrocos de San Claudio e
os titulares da capela do Carmen. Engadimos o dato de que a mediados do século
XIX asistían a esa feira, que se celebraba cada terceiro domingo de cada mes,
máis de 3500 persoas, segundo llo facía saber o cura da parroquia ó bispo de
Mondoñedo á hora de pedir que lle mandara outro crego para axudalo nos oficios
pois el non daba feito. A feira de San Claudio era unha das máis antigas
(contaba co Privilexio Real outorgado por Afonso X) e importantes do norte
galego, xunto coas de Padrón ou Vilalba, por citar algunhas. A capela do Carme,
ou do Souto da Abeleira, debido ó seu mal estado e a que non era respetado o
seu espazo sagrado por parte de algúns feirantes, fíxose demoler, por orde do
bispo de Mondoñedo, na década dos oitenta do século XIX. Os últimos capeláns
(do apelido de “la Peña Díaz Tenreiro”, tal e como mandara o fundador, chamado
D. Juan) vivían na súa casa do lugar da Capilla ou de Loureiros, que era como
se denominaba antes. Queda pois explicado o nome da Capilla. Esa antiga casa
foi demolida a cimentis nos anos
noventa do pasado século XX.
 |
Fondo J. Carlos Breijo Rodríguez, Cronista Oficial de Ortigueira |
Proseguindo co repaso ás crónicas
recollidas na prensa dese ano diremos que pouco despóis da construción do edificio
que acollía a báscula, que correu a cargo do concello de Ortigueira, comezarían
os envíos de reses desde a Feira de San Claudio ata Madrid e Barcelona, tendo
que levar os bois e os becerros a pé ata a estación de Rábade (labor na que se
ocupaban expertos coñecedores dos camiños e algún rapaz como axudante), desde
que os subían ós vagóns do tren que os levaría ata o seu destino. Nin que dicir
ten que as reses perdían varios kilos por non dispor dunha boa alimentación no camiño,
o cal rebaixaba o seu prezo ó chegar a Madrid, como era o caso. Naquel momento
San Claudio roldaba os 1200 habitantes e había que laborar a terra e os montes
para recoller os froitos e manter ó gando e máis á xente. Labor esta pola que
se labraba toda a terra dispoñible e parte dos montes, pois todo se facía pouco.
 |
Fondo J. Carlos Breijo Rodríguez, Cronista Oficial de Ortigueira |
Ese primeiro envío constaba de 72
bois; e así aconteceu que o día 16 de febreiro de 1913 D. Leandro Pita recibía
un telegrama polo que se lle comunicaba a chegada a Madrid dos anteditos bois.
A noticia da chegada á capital, dese primeiro envío, mesmo saíu publicada no
ABC; artigo que leva por título "Una idea excelente". O mérito que se
destacaba na mesma era o da ausencia de intermediarios. Pero pouco duraría iso.
Desde outros semanarios ortigueireses non tardaron en atacar ese método de
venda directa. Os intereses cruzados eran moitos, e os políticos tamén. En El
ECO ORTEGANO desas datas temos a crítica contraria, e non quedou case ninguén
sen amolar, ata o mesmo D. Federico Maciñeira. Dicían, entre outras cousas: que
si perderan moito peso, que a algún propietario lle roubaran uns kilos, que
había favoritismo, e cousas polo estilo. A verdade foi que ó chegar a Madrid
moitas cabezas de gando perderan entre 50 e 70 kilos, como se pode comprobar
polas imaxes da portada do citado semanario que se acompaña. Os coidados na
alimentación non eran os mesmos que os da casa, a viaxe a pe de San Claudio a Rábade,
primeiro, e de Rábade a Madrid en tren, tiña un elevado custe calórico no corpo
dos animais. Non podían engordar, pero si adelgazar.
 |
Fondo J. Carlos Breijo Rodríguez, Cronista Oficial de Ortigueira |
Os bois, motivo do citado envío,
foron, como xa se anticipou, en catro wagóns
desde a estación de Rábade ata Madrid. O responsable de acompañalos na viaxe, e
de entregalos na capital ós compradores, foi D. Andrés Díaz Pazos, que era veciño de Luía. Os bois pertencían a pequenos
produtores e produtoras de varias freguesías da comarca, desde Céltigos, Espasante,
Luía, Santiago de Mera e incluso de
Cerdido. Logo deste envío virían máis. Os que fixeran posible todo isto, ou
parte, foran os irmáns D. Luciano e D. Leandro Pita, e D. Federico
Maciñeira. Como para non dedicarlles un monumento!
O agrarismo do ortegal, do que tanto e tan ben falou e
escribíu Anxo Rosende, ten varios nomes, e eses tres foron pioneiros dos máis
destacables, aínda que houbo outros que non citaremos por non ser obxecto da
presente crónica. Os irmáns Pita Sánchez Boado tiveran un bo exemplo na casa, o
mesmo que Maciñeira, se ben o pai dos primeiros, D. Leandro Pita y Lamas, sería
o que traería, para a súas propiedades da casa do Souto en Santiago de Mera, as
primeiras cabezas de gando de Suiza, Holanda e Bélxica, e todo isto xa na
segunda metade do século XIX. D. Leandro Pita e Lamas mesmo sorteaba unha cría
das súas vacas entre os seus colonos, ós que convidaba anualmente na súa casa
do Souto, mediante invitación escrita, onde tiña lugar o sorteo no medio dunha
auténtica festa labrega e gandeira. D. Leandro era un home instruído e de
mundo, sabía o que había que facer, e como facelo, para mellorar as razas e aumentar
a produtividade das súas posesións. Os Concursos de gando que se organizaron na
vila santamartesa nos primeiros anos do século XX deron boa proba diso, e Rof
Codina tamén.
José Carlos Breijo Rodríguez