Castañas, noces e mel (no libro "O País de Nós", 1991)

 

f.: Victoria Díaz Castañeira

Mari Cruz Sabio, con Manuel López Foxo, na biblioteca do Escolar de San Claudio, en novembro de 2021, cando se cumpriron 30 anos da edición do “O País de Nós”.

CASTAÑAS, NOCES E MEL

(Artigo de Manuel López Foxo, editado no libro: O PAÍS DE NÓS, Imprenta Fojo no ano 1991).

    No Outono as árbores vanse espindo amodiño e pouco a pouco van mostrando o seu corpo, as súas pólas e os seus froitos, e deixando caer as súas follas, e todo en Outono vai collendo a cor amarela, ouridourada. Nunca a Natureza é tan marabillosa como no Outono, e creo que tampouco tan extraordinariamente rica. No tempo este temos uvas, peras, figos, mel, castañas, noces, mazás en sazón… e faise o viño e o membrillo… e recóllense as fabas e, posteriormente as espigas de maínzo. E áranse as restrebas para botar o nabal, ábrese a terra para sementar as aveas e os nabos. E nos xantares é soberano o caldo de nabizas.

    O Outono tamén trae orballadas, mañás bretemosas, días tépedos, tardes sereas, noites frías, e trae, así mesmo, o primeiro vento, un vento que as veces tira ao chan o millo que ten aínda a folla toda, o cenceno.

    Entre as festas importantes do Outono figuran as de san Froilán, as de san Martiño, as de san Andrés e as das san Lucas de Mondoñedo. Mais a festa por excelencia é, naturalmente, o magosto, a festa que se fai arredor do lume, con castañas e viño novo. Non é unha festa de moitedumes, senón unha esmorga de amigos e de veciños, e sobretodo de mozas e mozos. O magosto é un rito, é a consagración dos primeiros froitos do outono.

    Dende os tempos máis antergos, os castiñeiros, igual que os carballos, forman parte da paisaxe europea. Disque foron os romanos os que trouxeron esta árbore a Galiza. Fora quen fora, os castiñeiros estendéronse por toda a xeografía galega. Ano tras ano o noso país foise cubrindo de soutos. Pero o chamado mal da tinta rematou cunha boa parte destas árbores a comezos do século XX.

    A ese mal sumouse tamén a tala masiva destas vellas e nobres árbores. Hoxe todo son eucaliptos. No noso municipio, o mesmo que en toda Galiza, quedan cada vez menos castiñeiros. Iso si, quédannos os topónimos que indican claramente a presenza destas árbores na nosa paisaxe.

    Aí temos o Souto, en Mera de Baixo, Barbos e Luía, o Souto e o Soutiño, en san Salvador de Couzadoiro, Riba do Souto, en San Cristobal, Soutomoro, en Loiba, Soutonovo, en Mera de Riba, ou o lugar de Campo de Souto, en san Claudio. De todos eses soutos de outrora, a min o que me resulta máis entrañable é o souto do tío Xan de Mouriños, un souto que nunca os meus ollos viron, pero do que sempre escoitei falar, desde neno, a miña aboa Lola.

    O froito do castiñeiro foi un elemento esencial na dieta alimenticia durante séculos, e non só aquí, senón en todas as zonas montañosas europeas. As castañas dan moito xogo na cociña. Pódense comer de mil maneiras: crúas, asadas, cocidas, con leite, no caldo, en dóce, no cocido, moídas e feitas pan e até fritas en aceite. Eu prefíroas no caldo, asadas e, por suposto, neses exquisitos dóces chamados “Marrón Glacé”.

    Outro produto outonal é a noz. En Galiza houbo, así mesmo, miles e miles de nogueiras. Agora xa van quedando poucas. Un parente noso que temos no lugar de Veluz, en Mera de Baixo, agasallounos este Outono cunhas noces grandes coma puños.

    As noces son moi ricas, tanto soias como acompañadas de nata e mel. Nesta comarca temos os lugares de A Nogueira, nas parroquias de san Salvador de Couzadoiro e san Claudio, O Nogueiro, en Senra, Tamén en Cuíña e san Cristobal de Couzadoiro.

    Do San Martiño e a Feira do Mel na praza vella, falaremos outro día. Rematamos cunha fermosa cantiga:

    “Señora María, señor Manuel, castañas asadas e viño con mel”.