O
sábado día 1 de Xullo, ás 15:45h., tiveron lugar diferentes
actividades con motivo do nomeamento como socios de mérito
outorgados a don Antonio Martínez Pereira e a don Andrés Piñón
Vilela, en sinal de recoñecemento polo seu destacado labor coa
Asociación Centro Cultural Libro Vivo de San Claudio, ao longo do
tempo.
ACTOS:
· Inauguración
da exposición de pintura Enfoques de San Claudio da que é autor D.
José Luís Herguedas Ramos, con raíces na parroquia e que pasa
longas tempadas na súa casa do lugar de A Rega. José Luís recolleu
en imaxes a transformación da paisaxe desde os anos setenta do
pasado século ata o presente. A exposición estivo aberta ó público
só esa tarde, desde as 15:45 h ata as 22 h.
· Acto
de recoñecemento como socios de mérito a Antonio e Andrés.
Interviñeron varios amigos e familiares dos homenaxeados, ilustrando
con imaxes parte da traxectoria sociocultural dos mesmos.
· Como
fin de festa actuou a Rondalla de Cedeira, dirixida polo mestre don
José Piñón –Pepín de Soto de Axilde– interpretando unha
selección de pezas musicais, entre as que figuraron habaneras,
pasacalles, boleros, valses e rancheras, sendo moi aplaudidos.
· Despois
da actuación ofreceuse un pequeno ágape a tódolos asistentes.
Presentou
o acto o presidente da asociación Carlos Breixo Rodríguez,
agradecendo a presenza e participación dos socios e da veciñanza en
xeral.
Carlos Breixo (c) fai entrega do diploma a Antón de Ribeira (i)
ante a atenta mirada da súa muller, Maruxa (d).
Actividade
de Libro Vivo durante a época de Antón de Ribeira na xunta
directiva.
(Palabras
pronunciadas por Juan Martínez Piñeiro, o seu fillo, no Escolar de
San Claudio, o 1 de xullo de 2023, durante o acto de homenaxe aos
expresidentes da Asociación Centro Cultural Libro Vivo de San
Claudio Andrés Piñón Vilela e Antonio Martínez Pereira)
Boas
tardes e grazas a todas as persoas presentes pola asistencia a este
acto.
Grazas
tamén á xunta directiva da Asociación Centro Cultural Libro Vivo
de San Claudio por permitirme dirixirvos estas palabras nesta
homenaxe aos expresidentes da asociación Andrés Piñón Vilela e
Antonio Martínez Pereira, meu pai, máis coñecido entre os veciños
como Antón de Ribeira.
O presidente de Libro Vivo, Carlos Breixo (i), entrega o seu diploma a Andrés Piñón (d)
Grazas,
no nome de meu pai por este acto público de recoñecemento e, sobre
todo, grazas ás demais persoas que, xunto cos homenaxeados,
conseguiron animar a vida cultural de San Claudio.
A
continuación imos repasar a vida de Libro Vivo durante a época en
que meu pai, Antón de Ribeira, pertenceu á súa xunta directiva,
coa ilustración de fotos e outros documentos sobre a pantalla.
Empezarei
pola constitución da asociación, que se produciu en 1979 como
consecuencia da transformación en asociación do Teleclub de San
Claudio, o cal xa viña funcionando desde 1975 neste mesmo edificio
do Escolar.
Meu
pai foi un dos socios fundadores da asociación e formou parte
durante varios anos da xunta directiva do teleclub e da asociación,
como tesoureiro, como vicepresidente e, finalmente, como presidente.
Andrés (i) e Antón (d) cas súas mulleres Dolores (ci) e Maruxa (cd)
Daquela
integraban a xunta directiva persoas veteranas, como Gerardo Durán
Chao, Miguel de Teixeiro, Pepe de Fina, Alejandro de Ribeira ou Ramón
de Felipe, que xa nos deixaron, ou
Don
Avelino, o párroco, a quen lle debemos o nome da asociación e de
quen sabemos que está pasando por un delicado estado de saúde.
Aínda que, como ocorre na actual xunta directiva, tamén había
xente moi xoven, como María Dolores e Suso do Forno, Darío, Paco
Fraguela ou Gerardo e Moncho de Durán.
Durante
esa época, os membros da xunta directiva, coa colaboración de
moitos outros socios e veciños, levaron a cabo diferentes
actividades, das que imos lembrar algunhas.
Como
tamén imos mencionar persoas que participaron nelas dun xeito ou
doutro, é probable que me esqueza de alguén ou que algúns datos
non sexan tan precisos como me gustaría. Por iso vos pido, por
adiantado, comprensión polas imprecisións que poida haber, que
estarán motivadas, simplemente, porque non conseguín recuperar de
maneira completa e fiel á realidade os recordos das persoas que
interviñeron nas actividades.
Por
iso, se alguén ten algún dato, foto, recorte de xornal… que
complete ou corrixa o que vou contar, a xunta directiva agradecería
moito que lle facilitaran esa información para poder recoller con
maior exactitude a historia da asociación.
1.-
A rondalla.
Comezarei
pola rondalla, que foi creada en 1979 e que se mantivo uns tres anos.
Estaba
dirixida por Pepe de Ramos, músico profesional xa retirado, ao que
algúns dos socios ían buscar e levar á súa casa da Lagarea os
días de ensaio e de actuación, habitualmente Miguel de Teixeiro,
Alejandro e Antón de Ribeira, pero tamén outros como Pancholo, Pepe
de Fina...
Aínda
que Ramos nunca pediu cobrar polos seus servizos, ao cabo dun tempo a
xunta directiva considerou que a súa tarefa debía recompensarse con
algunha gratificación, e así se fixo.
Ademais,
Pepe, o fillo de Ramos, nalgunha ocasión tamén lle botaba unha man
ao seu pai ensinando a tocar as guitarras.
Ás
veces, os ensaios de bandurria, de laúd e de mandolina facíanse na
planta alta do Escolar e os de guitarra no faiado, lugar que a máis
dunha persoa lle impoñía respecto e ata un pouquiño de medo,
porque daquela non era tan acolledor coma hoxe.
Como
os compoñentes da rondalla non tiñan coñecementos de solfexo,
manexaban partituras cifradas, as cales, en lugar das notas musicais,
tiñan escritos números que se correspondían coas notas que debían
tocarse.
A
rondalla tivo numerosas actuacións na parroquia, sobre todo no
Escolar, aínda que tamén no campo das festas do Carmen e dos
Dolores.
E
actuou tamén fóra de San Claudio. Por exemplo, nas festas de
Cerdido, ao lado da igrexa; en Cedeira; en Espasante, segundo se
recolle no Ideal
Gallego;
no Teleclub do Pedroso, en Narón; no Teleclub de Couzadoiro, neste
caso en 1979, segundo recolle un artigo de La
Voz de Ortigueira
e mais a dedicatoria da xunta directiva do Teleclub de Couzadoiro no
dicionario regalado a Libro Vivo que se conserva na biblioteca.
Algúns
compoñentes que xa non están con nós, e que hoxe lembramos con
especial agarimo, eran:
-
Ao laúd, Pepe de Fina, Corita e mais Ramón de Felipe, ao que lle
debemos a súa condición de gran animador e de alma
mater
en numerosas iniciativas de Libro Vivo.
-
Á guitarra, Miguel de Teixeiro, que sempre se colocaba na esquerda
do escenario, debido a que era zurdo, para non tropezar co mastro da
guitarra nos compañeiros.
-
Á mandolina, María Dolores, neta de Ramos.
-
Na dirección, o mestre Ramos.
Outros
compoñentes, algúns deles presentes neste acto, eran:
-
Á bandurria: Darío, María José do Forno, Pilar do Graibo, Moncho
de Durán, María José de Perniche, Mariuca do Páxaro, Belén de
Rodrigo, Clarita de Teixeiro, Eva de Peña, Marisuca ou Carmen de
Consuelo de Serapio.
-
Á mandolina: María Jesús, tamén neta de Ramos.
-
E á guitarra: Carmencita de Durán, Sarita de Perniche, Susito do
Páxaro, Regina do Xestal, Aurora de Ribeira, Mari Paz, Mariola, Mari
do Coto, “Currito” de Carreira Cabada ou Maite de Foxo.
Pero
aínda houbo máis persoas que empezaron na rondalla e que, por unha
razón ou por outra, a deixaron. Foi o caso, por exemplo, de Manolo
de Goimel, de Carlos Breixo, de Gerardo de Durán ou de Luís de
Cándida, quen protagonizou a seguinte anécdota.
Ramos
asignoulle unha bandurria, pero como a Luís lle tiraba máis a
percusión, deulle a volta á bandurria, empezou a palmeala
ritmicamente e, contento coa súa exhibición, dixo:
-Son
o máis chulo, eh?
Ao
que Ramos, pendente de non perder o control do grupo, respondeulle:
-Si,
o máis chulo… despois de min!
Como
distintivo da rondalla, os compoñentes lucían o broche azul de
Libro Vivo que Carmiña do Outeiro lles bordou.
E
que máis dicir da rondalla? Pois que aínda hoxe é unha
satisfacción que algúns dos compoñentes sigan en activo, coma
Moncho de Durán e Aurora de Ribeira, que actualmente forman parte da
rondalla de Cedeira, coa que hoxe van actuar aquí, polo que aínda
conservamos un xermolo do que podería renacer a rondalla de San
Claudio.
2.-
Promoción musical.
No
marco da promoción musical levada a cabo por Libro Vivo, ao redor do
ano 1980 pensouse en formar un grupo de gaiteiros, no que Luís de
Cándida tocaría o tambor, e ata se compraron tres gaitas, co fol de
cor azul, e mais un pandeiro, segundo lembra María Dolores do Forno.
Pero esta idea, a diferenza doutras, non callou, o que foi unha
mágoa.
E
por esa época tamén se adquiriron discos e un equipo de música
para escoitalos no Escolar. Como o acceso ao equipo e aos discos era
libre, ante o temor de que alguén pouco coidadoso puidese
estragalos, leváronse para a casa reitoral da parroquia. Iso si, co
compromiso de que os socios puideran ir escoitalos alí cando
quixeran!
3.-
Grupo de baile galego.
Outra
actividade relevante da asociación foi o grupo de baile galego.
staba
dirixido por María Dolores do Forno e por Mariló de Graña, actuaba
co vestido tradicional galego e formábano só rapazas: Pilar de
Ribados, Regina do Xestal, Carmen de Consuelo de Serapio, Mari Paz,
Belén de Rodrigo, Natalia e Maite de Foxo, Sarita e María José de
Perniche, Mariola, Sandra,
Marisuca…
Este
grupo de baile naceu sen nome artístico, pero bautizóunolo Cheda un
día que o veu bailar na festa de Axilde. Como ía escribir unha
crónica da festa, preguntou como se chamaba o grupo e María Dolores
respondeulle que non tiña nome. Así que Cheda repreguntou:
-E
se lle poñemos “Amoriños”?
O
caso é que ninguén propuxo outro nome, así apareceu na reseña de
La Voz
de Ortigueira
e así lle quedou: “Amoriños”.
O
grupo de baile tivo actuacións nos numerosos festivais que se
organizaban no Escolar e máis no campo das festas da parroquia,
diante do palco da música durante as pezas da misa.
O
grupo tamén actuou fóra da parroquia, nalgunha ocasión grazas ás
xestións de Don Avelino. Por exemplo, en San Adrián, en Santa Marta
de Ortigueira no Teatro de Beneficencia, en Cariño e máis no
Pedroso. E incluso actuou fóra de Galicia, concretamente en Puente
de Domingo Flórez, que pertence a León.
4.-
Festivais.
Unha
actividade bastante recorrente eran os festivais, que estaban
organizados, sobre todo, polos membros do grupo de baile,
habitualmente con ocasión dalgunha celebración (Nadal,
festas da parroquia…) e contiñan números variados:
-Baile galego, a cargo do grupo de baile, e ballet.
-Pasatempos
e contos ou chistes teatralizados:
-Que é a fe?, lle
preguntaban a Mari Paz.
E
ela respondía:
-Fe…? Fe… é a muller de Rego de Goimel!
-Música.
Por exemplo, a dos irmáns Cornide Albo, do Forno, interpretando
pezas de Fuxan
os Ventos
co acompañamento de Luís de Cándida á caixa; ou a música de
corda de Sarita, Regina e Aurora de Ribeira, que aínda se acorda de
cando tocaron En
mi viejo San Juan,
ou Humo
en el agua,
co acompañamento de ballet de Pilar de Ribados.
Tamén
debemos lembrar que un puntal dos festivais era José Manuel do
Páxaro co seu equipo de son, composto simplemente por unha radio
casete e un micrófono, moi lonxe dos aparellos electrónicos que
hoxe temos case todos. O certo é que case nunca fallaban e que a man
habilidosa de José Manuel era capaz de facer montaxes coas cintas de
música que daquela nos asombraban. Ademais, grazas a el vimos por
primeira vez en San Claudio un micrófono inalámbrico, aínda que
cando nolo anunciou pensamos que non era máis ca unha inventada,
porque nos custaba crer que un micro
puidese funcionar sen o cable de sempre. Pero…, claro que
funcionou!
En
fin, aínda que os festivais ás veces foran espectáculos modestos,
lembro que sempre saíamos satisfeitos deles.
5.-
Acollida de actuacións foráneas.
No
verán de 1980 ou 1981 estivo no Escolar unha coral do Teleclub do
Pedroso, acompañada con acordeón, ao que a asociación lle devolveu
a visita coa rondalla.
Tamén
nos visitou o grupo de teatro do Teleclub de Couzadoiro, así como un
grupo traído por Parallé, de Barallobre, que interpretou no
Escolar, por unha festa do Carmen, música folk e contos curtos.
6.-
Conservación e mellora do Escolar.
En
canto á conservación e mellora do Escolar, hai diversa
documentación que a recolle.
Para
atender as necesidades das actuacións de baile, dos festivais, da
rondalla… primeiro ampliouse o tamaño do escenario que había na
planta alta do edificio. Máis tarde, por seguridade, dado que o piso
da planta alta xa rinchaba cando asistía moito público aos
espectáculos, montouse na planta baixa un escenario máis amplo. E
colocáronse as butacas do cine de Senra, que se compraron para
comodidade dos espectadores. Aquelas butacas eran de madeira, sen
acolchado e ben duras, pero entón considerámolas un luxo.
Para
acondicionar a planta baixa como salón de actos, as banquiñas de
madeira, que pertenceran ás escolas unitarias das nenas e dos nenos,
gardáronse no soto do edificio, onde a humidade fixo estragos nelas,
de xeito que só conservamos unha, restaurada por meu pai e que
actualmente se atopa no museo situado no faiado do edificio.
Tamén
houbo que repoñer moitos dos balaústres rotos dos balcóns
traseiros e das escaleiras de acceso ao edificio, que fixo meu pai,
despois de preparar os correspondentes moldes, dos que aínda hoxe se
conserva algún.
7.-
O grupo de teatro.
Outra
actividade exitosa foi o grupo de teatro, sobre a que lamentablemente
non atopamos fotos nin documentación.
Baixo
a dirección impecable e meticulosa de Ramón de Felipe, tras
numerosos ensaios, púxose en escena a obra de Castelao Os vellos
non deben de namorarse, a historia de tres homes moi maiores que
se namoran a destempo, porque pretenden burlarse da morte cando esta
se acerca.
Lembramos
que Ramón de Felipe foi moi rigoroso na preparación da obra,
incluso para os actores con papeis modestos, pois consideraba que a
calidade da representación ía medirse tamén polos pequenos
detalles.
Por
esa razón, aínda que alguén só tivera unha pequena frase pedíalle
que a ensaiara ata que a dicción e a tonalidade fosen xustamente as
que requiría a escena. E por iso se lembra como lle esixía a un
actor que dixera exactamente Abofé,
e non A
boa fe, que,
aínda que parece o mesmo, non era o que tocaba dicir. Ou tamén:
-Tes
que darlle máis énfase á frase…
Para
a continuación serenar a quen fora e dicirlle:
-Pero
non tanto, ho!
A
obra seguemos a lembrala como unha actuación memorable de moita
xente de San Claudio que nunca antes pensara en ser nin actriz nin
actor. Foi o caso, nos principais papeis, das seguintes persoas:
-Federico de Area, xa falecido, que facía de Don Saturio, o boticario
namorado de Lela, que estaba representada por Mari Paz, á que lle
cantaban unha canción coa música da peza de rondalla de tuna
“Triste
y sola se queda Fonseca…” (Lela, Lela, Leliña por quen eu
morro…)
-Manolo de Goimel, no papel de Don Ramón, o fidalgo borrachín
namorado de Micaela, interpretada por María José do Forno.
-Moncho de Durán, que facía de Sr. Fuco, o vinculeiro namorado de
Pimpinela, a quen representaba Pilar de Ribados.
E quen máis? Pois, por exemplo, Paco Fraguela e Carmiña do Xestal,
que eran os pais de Don Ramón, aos que unicamente se lles vía a
cara nos retratos de familia colgados na parede da sala da casa e que
só falaban cando Don Ramón estaba bébedo, para botarlle en cara o
seu vicio e mais que non o recoñecían como fillo. Ao que Don Ramón
lles replicaba con sorna:
-Eh?
Que? Que falas ti, lorito real?
Ou
tamén:
-Pois
se non son fillo voso, deixádeme en paz. E moito coidadiño, eh?,
porque senón mándovos ao faiado!
E
aínda había máis actores, claro, como Corita e Carlos de Carreira
Cabada,
que
eran mozos das rapazas pretendidas polos vellos; Luís Doce,
a
Morte; Susito do Páxaro, o Sapo; Luís de Cándida, que facía de
recadeiro; e as plañideiras, representadas por Marisa do Mimí, que
choraba de luxo segundo se di, por Carmiña e Fefa do Xestal, por
Carmen de Consuelo de Serapio…
En
xustiza, hai que lembrar que a obra foi o resultado dun traballo
colectivo no que tamén participaron moitas persoas que non subiron á
escena. Por exemplo, Pepe de Fina e Darío, que estaban entre
bastidores como tramollistas; Maruxa de Vicenta, a nai de Darío, que
coseu o telón do escenario; ou meu pai, que preparou a silveira de
buxos e de hedras por detrás da que pasaba a cruz do enterro do
boticario …
E
a vestimenta e os decorados, quen os preparou e con que materiais? E
a botica, que estaba pintada, quen a pintou?
Sabemos
que a bata do boticario foi un mandilón branco do Forno, pero sobre
o demais non atopamos a ninguén que o lembrara.
A
obra representouse polo menos dúas veces no Escolar e tamén fóra
de San Claudio: No Teatro de Beneficencia de Santa Marta de
Ortigueira, en Couzadoiro
e no
cine de San Adrián.
E
para rematar co teatro, dúas cousas. Por un lado, lembrar que esta
obra volveu representarse na época en que Andrés Piñón foi
presidente da asociación. E, por outra parte, que, coa emoción coa
que lembramos: Os vellos non deben de namorarse, estaría moi
ben que nos animáramos a poñer en escena algunha outra obra
representada pola xente de San Claudio. Así que, como todo é
poñerse, ánimo… e mans á obra! E nunca mellor dito. Á obra …
de teatro!
Como
estamos vendo, a participación nas actividades de Libro Vivo era
numerosa, polo que os ensaios e as actuacións deron para moitas
anécdotas, algún amorío e travesuras infantís, como a de xogar
imprudentemente cos cables do tendido eléctrico que pasaban á
altura das ventás da primeira planta, daquela aínda a 125 voltios,
para ver quen se atrevía a toparlles e comprobar os calambres que
daban.
8.-
Curso para conducir tractores.
En
1979, organizado probablemente pola Cámara Agraria de Ortigueira,
impartiuse en San Claudio un curso para a obtención do carné de
conducir tractores dirixido a persoas de toda a comarca. A fase
teórica recibíase na planta baixa do Escolar, nos vellos pupitres
da escola que daquela aínda se conservaban, e a fase práctica cun
tractor nun terreo situado ao lado do Escolar, hoxe propiedade de
Martín da Ovella.
Coa
superación dos exames deste curso só se podía obter o permiso para
conducir tractores, pero a aprobación do exame da teoría valía
para obter o carné de conducir coches, cousa que fixeron despois
tamén algúns veciños e veciñas, como Nemesio do Páxaro, Rego de
Goimel, Matilde do Curro, a carteira, Ramón de Felipe e máis…
Maruxa da Bodeguiña, miña nai e compañeira de meu pai, aos que non
só lles debo estar no mundo e hoxe aquí, senón, sobre todo,
moitas, moitas leccións de vida. Moitas grazas aos dous… por todo!
Tamén
participaron no curso outras persoas de San Claudio: Mari, muller de
Toñito de Foxo; Zoila, muller de Pepe dos Barreiros, que o deixou ao
quedar embarazada; Mari Carmen de Carballo de Boi, que tampouco o
acabou…
9.-
As exposicións de pintura.
E
xa para ir rematando, lembramos que durante varios anos, como
actividade durante as festas do Carmen, fixéronse exposicións de
pintura de artistas da comarca ou vinculados con ela.
Era
o caso de afeccionados, coma Olguita do Cristo, ou de profesionais,
coma Secundino Rivera, pintor natural do Barqueiro que desenvolveu a
súa carreira artística principalmente en Venezuela e Madrid.
En
fin, exhibíanse cadros de fillos, parentes e amigos de veciños. Por
exemplo, de Pepe de Teresita da Rega ou de José Luís Herguedas
Ramos, fillo de Hortensia da Rega, que hoxe nos brinda unha excelente
exposición dos seus cadros nesta sala e que, de cando en vez,
seguimos a ver por San Claudio co seu cabalete e os seus pinceis
pintando paisaxes con esmero.
E
con isto non me queda nada máis por dicir, salvo darvos as grazas
pola vosa atención.
A concelleira de Cultura de Ortigueira, Ana Cartelle (no centro, con chaqueta negra, sentada ó lado de "Tinín"), asistiu ao acto de recoñecemento no Escolar de San Claudio.
Palabras pronunciadas por Dolores Cornide:
Dolores
Cornide lembrou que hai máis de corenta anos o Escolar quedara
baleiro dende que as escolas rurais se concentraran no grupo escolar
en Ortigueira. A primeira directiva de Libro Vivo, en tempos da
transición empezou a traballar con moita ilusión e moi poucos
medios. E aí estaba Antón, colaborando e apoiando as iniciativas
dos máis novos. Formaba equipo directivo con Ramón de Felipe, Pepe
de Fina e Miguel Teixeiro, grandes impulsores deste proxecto.
Empezou a
andadura polo ano '77, con moita xuventude e moita máis xente,
formando a Rondalla, o grupo de baile e o teatro, organizando os
festivais de fin de verán e de Nadal, pasando moitas tardes
ensaiando coa colaboración de todos. Aqueles nenos e nenas foron
medrando, pasou a xuventude e cada un tomou o seu rumbo, enfriándose
as actividades.
Pasado un
tempo, o grupo de Tempo Libre, volveu a recuperar varias actividades
e o Escolar cobrou de novo vida.
A Comisión
de Festas do ano '99, convocou unha reunión de antigos asociados,
elixindo un Equipo Directivo. Recordo que se levantou Bebito e dixo: "Non fai falla votar, a Directiva que sexa a Comisión de Festas:
Quico, Carlos e Andrés", e todo o mundo estivo dacordo. Logo
elixíronse os vocais, e empezou unha nova etapa.
No nome de
Andrés quero recalcar que el non se considera merecedor desta
distinción, que calquera outra persoa que se implicou nesta
asociación. Que todos traballaron e colaboraron na medida das súas
posibilidades, e non só a Directiva, senón a toda a xente, amigos
e socios que veñen aos actos, o grupo de bolillos, o club de
lectura, taller da memoria, zumba, baile tradicional, ximnasia,
charlas e xantares de convivencia, que dalgún xeito fan que o
Escolar se manteña vivo.
É un legado
que queremos deixar para os nosos fillos e netos. Forma parte da
historia da nosa parroquia, e así debe continuar.
.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
.jpg)
.jpeg)
.jpeg)
