Estes fermosos versos do poema «Oda ao pan» de Pablo Neruda, poderían ser o xermolo que agromou en Lucha á tenra idade de dezasete anos, cando reabriu coa súa irmá Consuelito a panadería de Serapio en San Claudio.
Pero imos por orden, porque é unha vida que daría para unha novela, por certo, con tinturas ben tráxicas no seu comezo. Mágoa que non poidamos ampliar esta historia falando con Consuelo a quen enterraron hai pouco, unha señora adiantada ao seu tempo, cun moño que sempre me chamou a atención.
Primeiros anos en Galdo (Viveiro)
Nace Lucha na parroquia de Galdo (Viveiro) o 5 de xullo do 1932, e súa irmá no mesmo lugar ao ano seguinte. Cando tiña apenas catro anos morreu súa nai, Carmen, embarazada de oito meses cando estaba lavando a roupa no río, mentres o seu home Marcelino Albo Meitín, axente fiscal no concello de Viveiro, estaba no cárcere de Lugo á espera de xuízo debido ás súas ideas republicanas. Corría o ano 1936, meses despois do golpe de Estado de Franco contra a República.
A pesar dos esforzos realizados polo avogado defensor Iglesias Presas, que chegou a pedir que lle conmutaran a pena de morte por cadea perpetua porque non había delitos de sangue, non houbo piedade para aquel home inocente e Marcelino sería fusilado o 29 de abril de 1937.
A avoa materna de Lucha, Consuelo Pedre García, casou en Viveiro pero era de San Claudio, de aí que cando Marcelino soubo que a súa morte estaba cerca escribiu una carta para as tías avoas das nenas, Ermitas e Teresa de Serapio, suplicándolles que non as separaran, que as criaran xuntas na súa casa…: «Sei que non pensades igual ca min, que pensades coma os que me van matar, pero coidade ben das nenas…». Ermitas e Teresa si tiveron piedade e cumpriron, respondendo á súplica. Lucha sempre estivo agradecida ás tías que as coidaron e tamén moi orgullosa da lealdade ás ideas de progreso e máis da valentía de seu pai, que foi o único pero importante legado que lles deixou.
San Claudio, o seu lugar no mundo
Xa en San Claudio, Lucha vai á escola ata os doce anos e axuda nas labores da casa. Logo empeza a traballar na tenda de Pepa de Andrés en Santa Marta, traballo que comparte con súa irmá, unha semana vai unha e a seguinte, a outra; e aínda sacan tempo para estudar, tamén na vila. A ilusión dela era ser mestra, pero a vida levouna por outro camiño. Foron aqueles tempos duros, dos que dicía Lucha: «Nunca pasei fame, pero si gana de moitas cousas cando era nena e fame de pan, si».
Cando cumpre 15 anos, xa non volve traballar a Santa Marta; nunca lle gustou moito a vila... Polas mañás, Lucha axuda na mercería da señora Pilar na Feira e polas tardes vai alindar. Nunca pensou en emigrar, aínda que o traballo era moito e os cartos no peto, poucos…
A panadería
Lucha seguía preocupada polo futuro un ano despois e, tras darlle moitas voltas, acorda ao fin con súa irmá recuperar a panadería que abriran a finais do século XIX Serapio Pedre e a súa muller Cándida García e na que seguiran traballando ata pouco antes da Guerra Civil as súas herdeiras: as tías avoas que as criaron.
A madriña, Ermitas Pedre, ensinoulles todo o que sabía e auguroulles moito éxito, á vista do empeño que poñían no traballo. Tiñan soamente un forno de leña e unha artesa na que amasaban á man. «Unha panadería dá moito traballo e naqueles tempos aínda máis, hai que estar tódolos días do ano pendentes do forno e da clientela; nunca unhas vacacións colleu», contan con emoción lembrando á súa nai, Dolores, Coté e Andrés, que aprenderon o oficio vendo como ela facía o pan, os doces, as empanadas…
Para poder abrir o negocio, Lucha e Consuelito gastaron todo canto tiñan en comprar trigo. Empezaron a cocer a finais de outubro, polo San Claudio. O éxito foi parello ao esforzo e ao rematar as festas xa ganaran 800 pesetas, que a finais dos anos corenta era un moi bo resultado. «Por fin, o traballo de sol a sol pagáballe a pena», recordan os fillos. Custoulle moito, si, pero fíxose dona da súa vida nuns tempos moi difíciles para todos, e moito máis aínda para as mulleres.
Algún tempo despois, Consuelito marcha para Venezuela e Lucha queda soa, só conta agora coa axuda da madriña, xa maior. Súa irmá volve de vez cando nace a súa filla Carmen, pero xa non se reincorpora ao forno.
Cóntolles aos fillos o que Purita dixo un día falando dos anos tan duros que pasara a su xeración: «Fame, o que se di fame, en San Claudio nunca a pasou ninguén necesitado, porque a que tiña o forno era Lucha». Asenten coa cabeza: «Ela era así, pero non lle gustaba que se falara diso». Xenerosa e discreta, así era.
Recordan entón cando nas casetas da Feira botaba gran parte do ano unha extensa familia da comunidade xitana, e cada vez que nacía unha criatura alá ía ela con comida e roupa, e, despois, a amadriñar no bautizo. Eses afillados volveron logo varias veces saudala.
Unha familia propia con Andrés de Sixto
Arredor dos vinte anos, Lucha comeza unha relación con Andrés Cornide, de Sixto; un home bo e traballador co que mocearía varios anos. Só se vían, segundo Lucha lles contaba ás fillas, dúas horiñas os domingos, nas que paseaban dende a Lastra á casa de Pepe de Otilia, baixo estrita vixilancia da madriña, que tiña no galiñeiro un posto de vixía que dominaba o recorrido.
Casan no ano 1958 e teñen cinco fillos: Dolores, Suso, Andrés, Coté e David. Dende entón vive para eles, e aconséllalles con insistencia que estuden, que se preparen ben para ter unha vida acomodada; e a pesares do esforzo que naqueles tempos supoñía que os fillos estudaran, porque só se podía facer lonxe da casa, deulles a todos esa oportunidade.
Lucha estaba moi orgullosa deles, que saíron bos e traballadores, coma súa mai e seu pai. Todos botaron sempre unha mau no forno e tamén fora del. Recorda Andrés fillo que traballaba polas mañás na panadería e pola tarde ía a Sixto axudar no que fixera falta. Sixto era unha boa casa de labranza, pero «naqueles tempos todo o traballo era pouco, a maioría do que se podía aforrar íase en pagar médicos, medicinas e operacións, ata que se universalizou a Seguridade Social», apunta Dolores.
A ocasión na que Lucha máis disfrutaba era cando os domingos reunía á familia arredor da súa mesa e se, por riba, remataban con música e cantares a cousa xa non tiña para onde ir. A costume, contan as fillas, séguese mantendo aínda que a mesa, grande, vaise quedando pequena porque hai xa unha cuarta xeración botando a andar.
Chegan mellores tempos
Andrés, o home de Lucha, empezara a repartir o pan nunha bicicleta coa que chegaba ata Mera de Riba. Cando puideron, comprou unha moto, que cargaba tanto con sacos e cestos que a moto non se vía. Disque contaba que unha vez parouno a Garda Civil na ponte de Mera e preguntáronlle cómo podía conducir así, e el fíxolles unha demostración dando unhas voltiñas con tan bo xeito que os que seguían o feito dende o bar de Andreíta botaron a aplaudir e a Benemérita non o multou.
O traballo do forno íao facendo a xente da casa, pero polas festas e épocas de máis apuro viña axuda de fóra, porque aínda se amasaba e batía todo á man.
Corría o ano 1964 cando se subiron ao carro da modernidade, da mecanización, mercando unha amasadora eléctrica. Era grande, verde, preciosa. Foi unha revolución, un espectáculo nunca visto para os nenos e nenas da parroquia e, sobre todo, unha gran axuda para alixeirar o traballo e aumentar a produción. Axiña chegaría a furgoneta. E o primeiro forno de propano instalouse no 1974.
Lucha, contra o que puidera parecer polo seu carácter tranquilo e a súa xenuína humildade, era o que se di unha muller moi botada para diante, como xa imos vendo. Conta Dolores que cando se puxo á venta a telleira dos Foxos da recta de Senra pensou en comprala para montar alí unha panadería ampla e moderna. Pero o resto da familia non o vía tan claro coma ela e deixouno pasar.
O sitio elixido ao fin para aumentar o negocio foi Santa Marta. No ano 1985 abriron despacho no baixo da casa de Cesarito, e no 1993 trasládanse a onde están na actualidade. Unha acolledora cafetería fronte a Correos, na que se pode degustar café, chocolate… có famoso roscón de Lucha ou con calquera outro doce.
Todo acaba pero todo queda
O día das Letras Galegas do 2013 foi o comezo do fin dunha época para os Cornide Albo «os do forno», ese 17 de maio morreu Andrés, pai deles e compañeiro de vida de Lucha. E a muller que este ano homenaxeamos, traballadora, afable, amante da familia e do próximo, deixou esta vida o 21 de setembro do 2018.
«Lucha amasou e coceu pan durante sesenta anos» foi o fin da conversa de recuperación da memoria dunha muller excepcional. Para rematar, os seus fillos entoaron unhas estrofas da cantiga «Muller» de Fuxan os Ventos que lle prestaba moito escoitar: «E o vento dicía / pronto hei de volver, / pra tira-la fame, / pra poder comer…».
Grazas á familia de Lucha pola acollida e por lembrar con tanto cariño a unha nai que tivo o oficio máis bonito do mundo: acariñar a fariña e ver levedar a masa e ulir o pan de cada día.
No Día Internacional da Muller 2023 ela sigue sendo un espello no que mirarnos todas.
por Luli e Marta
.jpeg)
.jpeg)
No hay comentarios:
Publicar un comentario