ARTESANÍA SONORA

 

    As campás foron as redes sociais de outrora. As súas voces, coñecidas e familiares, difundían a alegría, anunciaban dor ou avisaban dos perigos. Tod@s as oían e entendían a súa mensaxe. Sabían interpretar o ton e a cadencia dos seus sons: se repicaban ou volteaban era sinal de contento, se tocaban a rebato era advertencia dunha ameaza e se dobraban era porque un veciño se fora para sempre.

    Aló polos anos sesenta comenzaron a instalarse sistemas eléctricos para facelas falar. Un signo de modernidade que, por fortuna, ainda non chegou ata a igrexa de Santa María de San Claudio. As súas campás, dende que se instalaron no ano 1898 segundo reza no terzo da máis grande delas, sempre foron tocadas manualmente. Ata agora non faltaron unhas mans dispostas a extraer a súa esencia e esparexela por rúas e carreiros.

f.: J. Carlos Breijo Rodriguez

CAMPANARIO DA IGREXA DE SANTA MARÍA DE SAN CLAUDIO

    Descoñezo se as dúas campás foron feitas polo mesmo artesán, pero de ser así é evidente que non puxo o mesmo agarimo no traballo. A campá grande loce fachendosa inscripcións e debuxos mentres a pequena carece de todo adobío. Mesmo a cor das súas roupas é distinta. A grande ten unha pátina vermellón destinxida e a da pequena é gris con máculas verdes. É coma se unha levara vestido de delicada seda e a outra de rudo algodón.

f.: J. Carlos Breijo Rodriguez

CAMPÁ GRANDE DA IGREXA DE SANTA MARÍA DE SAN CLAUDIO

    Dende fai algún tempo só se escoitan as badaladas da grande. Ben por imperfeccións do metal ou ben como chamada de atención, movida pola carraxe dos celos ante trato tan desigual, o borde da campá pequena fendeu e dende entón garda silencio.

f.: J. Carlos Breijo Rodriguez

CAMPÁ PEQUENA DA IGREXA DE SANTA MARÍA DE SAN CLAUDIO

    O 30 de novembro de 2022 a UNESCO declarou o toque manual de campás patrimonio inmaterial da humanidade. Este recoñecemento oficial é un pulo para salvagardar esta práctica ancestral que se atopa co problema do relevo xeracional d@s campaneir@s.

    Propoño un brinde, nestas datas tan propicias para facelo, por todas esas mans espalladas polo mundo adiante que co seu saber facer mantiveron viva esta linguaxe musical. Mans que arrancan cóxegas ao metal para que as súas risas anuncien festas, casamentos ou natalicios e tamén laios para despedir aos que marchan. Mans que engaden o seu chisco de sal e pementa e fan sons únicos. Mans artesáns.

    As campás forman parte da banda sonora das nosas vidas e @s campaneir@s son os pincha discos que saben accionar a súa alma. E que así sexa por moitos anos.

Dolores Asenjo Gil

Recitando con Lastra no Club de Lectura

f.: Iván Rodríguez

    O sábado día dez de decembro, tivemos a oportunidade e a sorte de escoitar en San Claudio o particular Retorno sen volta do galardoado autor Xosé Lastra Muruais, que foi quen de mergullarnos a todos e facernos partícipes do seu universo e contrastes poéticos. Tamén contamos ca presenza das súas fillas Xiana -ca que foi coautor de dúas obras- e Minia, que completaron con interesantes anécdotas o seu percorrido vital.

    Nado na Pontenova, marchou con 9 anos a Ribadeo estudar o Bacharelato, para volver con 15. A día de hoxe, aínda regresa sempre que pode ás súas raíces. Con seis anos mandárono estudar piano, pero o del era a lingua, e acabou sendo mestre e director en distintos colexios de Educación Primaria. Foi de feito un membro activo da normalización lingüística para o ensino, e deunos unha idea de como se traballa un dicionario -no seu caso foi coordinador editorial do Xerais da lingua-, matizando que na literatura galega ao longo de moitos séculos non había normas, e que houbo que redactalas e divulgalas. Explicou que se fixo un xigantesco traballo de recuperación non só do que se falaba, senón tamén do que se escribía nas orixes. E que nos séculos escuros, o galego quedou reducido a ser unha lingua practicamente sen expresións cultas. Non é agora o caso, pero incidiu en que a lingua galega está en real perigo e que hai que coidala e defendela entre todos.

    A selección de poemas é a de toda unha vida en diferentes espazos temporais, dende unha excursión no alto do Tibidabo, onde se inspirou contemplando Barcelona -en 'Anacos'- mentres quedara cun rapaz que partira unha perna, ata a súa casa de Caranza mirando o mar e dando pé á poesía 'Domingo pola tarde' e ese estado de semi desesperación no que se atopa un, sen saber moi ben qué facer.

    Tamén comentou outras fermosas entradas do poemario, que os membros do club foron recitando entusiasmados, coma 'Badaladas', que xurdiu dunha fin de ano de hai moitos anos. No poema 'Nena', a protagonista é filla de mariñeiros. 'Nai', que ten tres partes, non é quen de rematalo, pola emoción. No caso de 'Distancia', faise referencia á súa etapa catalá coma mestre en Terrasa. Ou 'Pesadelo', no que se pode establecer un paralelismo coa guerra de Ucraína. O tema do suicidio é abordado no poema 'Rapto', que foi modificado para unha canción. 'Don outono' tamén consta dunha versión en forma de canto, cancións que foron maxistralmente interpretadas pola súa filla Xiana, e as cales nos compartiu seu pai co seu dispositivo móbil.

    Pódese dicir, en resumidas contas, que a súa primeira incursión no mundo da poesía foi un rotundo éxito, na forma e no fondo. E a súa compañía, unha verdadeira delicia. Xosé é un escritor cheo de sentimento pola súa terra, apaixoado pola súa lingua e ateigado de lembranzas pola súa inesquecible compañeira de viaxe, Marga, que lembramos con tristura.

    Desexamos poder contar con el para a súa futura produción literaria, que ten prevista para este inverno tan pretiño xa de comezar. Neste caso vai ser un relato en prosa que está rematando, e tamén o agardamos como participante de excepción para as vindeiras tertulias do Club de Lectura de Ortigueira.

por David Rodríguez

Próximo libro a ler: Pola Alma de Luli Dopico

MAGOSTO 2022

     

    O sábado pasado 19 de novembro celebrouse no escolar de San Claudio o Magosto e o II Concurso de doces.

    Comenzamos co concurso de doces, un total de 10 doces que se presentaron de forma anónima:

 1   Mousse de limón con biscoito e xelatina de limón
 2   Tarta de améndoas e cabelo de anxo
 3   Roscón do patrón
 4   Pastas de améndoas da Bodeguiña
 5   Tarta de laranxas de Carreira Cabada
 6   Rosquillas de Tristimil
 7   Delicias de limóns do Correo
 8   Biscoito de cabaza do Baleo
 9   Biscoito de chocolate e castañas de cortiñán
 10  Biscoito de noz morena

    Todos eles feitos pol@s veciñ@s da parroquia que unha vez degustados, votamos polo que máis nos gustou. Resultando gañadora a mousse de limón con biscoito e xelatina de limón feita pola máis alevín dos participantes, Carla.

f.: Juan Rodriguez

Participantes do concurso

    A continuación, disfrutamos da actuación dos nosos amigos os Carecos, que xa nos teñen afeitos á súa música tradicional e algunha que outra peza nova que nos fai poñer os pelos de punta, como a "Xota de Tristimil" cunha melodía e unha letra fermosísima merecedora dun premio musical.

f.: Juan Rodríguez

Actuación de Os Carecos

    E xa para rematar, celebramos o noso Magosto degustando castañas cocidas con arrecendo a fiunxo, chourizos cocidos en zume de uva tinta e chocolate con leite ben quentiño para acompañar algunha peza de doce que sobrou da degustación do concurso.

    Foi unha tarde moi amena e aproveitamos dende aquí para agradecer a asistencia e colaboración no concurso d@s veciñ@s de San Claudio.

                                       Vanessa Orjales

'Retorno sen volta', de Xosé Lastra, será o libro para Decembro no Club de Lectura

https://www.facebook.com/xose.lastramuruais

Xosé Lastra Muruais

O próximo libro a ler no Club de Lectura será Retorno sin volta, para o mes de Decembro, cando contaremos coa presenza do autor no Escolar de San Claudio.

Ed. Alvarellos

        · Poemario de Xosé Lastra Muruais

        · Ilustrado por Leandro Lamas

       · XLVII Premio do Certame Literario do Concello de Villalba (Editado por Alvarellos en 2022)

    Nace o autor na Pontenova, no ano 1952. Na actualidade vive en Cuíña, exerceu como mestre en colexios de Ferrol, A Coruña e Terrassa. Director de varios centros de ensino, membro fundador do grupo Avantar e da Nova Escola Galega, da que é Presidente. Coordinador de dous modelos de normalización lingüística e da Mesa estatal de Movementos de Renovación Pedagóxica. Coordinador editorial do Dicionario Xerais da Lingua, e xunto coa súa filla, Xiana Lastra, coautor de O meu primeiro Celso Emilio e de A miña primeira Rosalía; con Manuel Veiga, de Manuel María. Vida, versos e rebeldía. Retorno sen volta é o seu primeiro libro de poesía, que segundo Rosalía Fernández Rial, autora do limiar: “Ao anainar este libro entre as mans, lectora, lector, completarás con catarse os ocos do teu baleiro porque só se pode seguir camiño combatendo a dor con cantos”.

    Trinta e tres poesías que alumean no corazón do poeta mentres caen estrelas sobre a ría e retorna á noite fría. Agarimosas ilustracións cunha cabeleira de palabras.

    Leremos o libro con ledicia, agardando o recitado da palabra que esnaquiza o ar e adiviñando ver como entra o fume da néboa pola boca da ría.

Club de Lectura

Homenaje al antiguo profesor del escolar, Antonio Suárez, en 2003, por José Salas

f.: cedida por José Salas Martínez

Homenaje al profesor Antonio Suárez, antiguo profesor en el Escolar de San Claudio, hace poco más del 20 años, el 14 de Junio de 2003

CARTA A DON ANTONIO SUÁREZ EN EL DÍA DE SU HOMENAJE – 14 de junio de 2003

    Querido Maestro: Cuando alguna vez y muy de tarde en tarde me pongo a escribir algo, es una tarea que encuentro fácil, divertida e incluso relajante.

    Sin embargo al ponerme a escribir estas líneas se me hace difícil y complicado. Tal vez sea por miedo a no poder conseguir plasmar en un simple papel todo lo que me está dictando el corazón.

    Cuando leas esta carta con más calma te darás cuenta de que merecías otra cosa, unas líneas mejor diseñadas, o unas frases más elegantes. Pero no puede ser, son palabras normales las que me salen de muy adentro, escritas a mano, como se escriben los amigos. Son, en fin, lo que tú me enseñaste.

    De las muchas cosas de las que me siento orgulloso de mi infancia, posiblemente la mejor es haber tenido la suerte de ser tu alumno en la vieja escuela de San Claudio. Para escribir todo lo que ahora se me viene a la memoria harían falta muchas horas y muchos folios.

    Parece que fue ayer cuando me sentaba en aquel pupitre con el inseparable libro de Álvarez abierto y veía siempre en tu mesa: Las cien figuras españolas y universales.

    Todavía recuerdo los versos de Espronceda: “La canción del Pirata”… Eran tiempos en que mientras los mayores trabajaban los campos y los montes, y en la marea recogían las algas, tú preparabas a los niños que en el futuro serían hombres. Unos tiempos lejanos y sin embargo tan cerca.

    También quiero recordar a mis compañeros, de los que guardo un imborrable recuerdo. Durante las clases, tus explicaciones eran amenas, sencillas, pero tremendamente didácticas y directas, calaban hondo. Tú, junto a mis padres, me enseñasteis a caminar por la vida.

    Todas las cosas las hacías con sencillez, con naturalidad, como algo espontáneo del que lo da todo sin pedir nada a cambio. En eso está el verdadero señorío y radica tu mayor grandeza.

    En el aspecto moral también nos vigilabas, nos controlabas. Eras como el altivo faro que ilumina a los marineros y pescadores para que lleguen siempre a buen puerto. En ese aspecto creo que ninguno de nosotros te ha defraudado.

    Querido profesor, todo esto lo escribo deprisa y corriendo, más con el corazón que con el bolígrafo y tal vez con alguna falta de ortografía. Aunque tratándose de un ex alumno tuyo lo veo muy difícil.

    El tiempo pasa y va pasando para todos. Aquellos niños de la escuela de don Antonio hoy se volvieron a reunir con su maestro en un merecido homenaje. Más gorditos, más canosos, pero con la misma ilusión e idéntico entusiasmo que cuando cruzando el bellísimo valle de San Claudio iban a recibir sus clases.

    Termino, aunque queda mucho por decir.

    Gracias por tus lecciones de buen maestro.

    Gracias por tus consejos de amigo.

    Gracias por estar siempre ahí para lo que hiciera falta.

    Cada uno de nosotros desea siempre para sí y para los suyos lo mejor; también lo deseamos para ti, al que siempre recuerdo con cariño como el maestro amigo del viejo escolar de San Claudio.

    Tu ex alumno José Salas Martínez

f.: cedida por José Salas

José Salas (i) durante la lectura de su carta al maestro Antonio Suárez (d) durante el acto de homenaje que sus antiguos alumnos, amigos y vecinos le dedicaron en 2003

Un paseo por San Claudio, por José Salas

f.: Álvaro Fernández Polo

A ría de Ortigueira vista dende o Castelo do Casón

UN PASEO POR SAN CLAUDIO, PRETO DA VÍA DO TREN DA COSTA, POR BARCOFEITO E CARREIRACABADA, ADMIRANDO A RÍA

    Lembro unha vez que escoitei no antigo faro de Finisterre comentar a alguén o moito que lle gustaría que aqueles paraxes milenarios falaran, que xunto ao murmurio do forte vento mariño e o estrondo do mar petando nas rochas e cantís, contaran algo do pasado. Que naquel paraxe solitario e tebroso da fin do mundo tiña que haber pedras que falaran de antano.

    Pedras que falaran? Claro que si, pedras que deran conta do tiñan visto e escoitado dicir a aqueles milleiros de xentes que a cotío pasaban por alí e que acariñaban sen ter consciencia de facelo.

    Unha mañá dunhas curtas vacacións no meu querido san Claudio, concretamente o día 30 de abril de 2006, saín do Sixto a pasear e camiñar sen rumbo fixo, a contemplar coa calma necesaria eses rincóns, eses paraxes que me falan do pasado, da miña infancia e das moitas veces que non temos tempo para gozalas e emborracharnos co seu disfrute.

    Saín pola estrada, pola pista asfaltada, Corno de Boi, O Francés e ao chegar á Casilla, crucei a vía do tren e cando quixen decatarme xa estaba en Barcofeito, pegado ao mar. Estaba nunha leira onde traballara moitas veces de neno, hoxe propiedade do meu sobriño Manolo, está plantada de nogais.

    De vagar contemplei cada rincón das fincas, cada entrada que o mar foi facendo cando embate contra da branda terra. Fixeime tamén nos debuxos que facían as ondas do mar na marea que sedenta de conversa se achega a min.

    Seguín ollando con cariño cada esquina, cada ferrado, cada metro dunhas terras abandonadas e faltas de cultivo.

    Cheo de nostalxia pechei os ollos e se recordar é revivir, recordemos…

    Os tempos lonxanos de alindar as vacas, o ver aquelas leiras cheas de xente traballando nelas cos arados tirados polos cansados animais. Saudábamos todos, cada un atendendo ao seu, pero aínda así co tempo suficiente para manter algunha conversa e estreitar os lazos de amizade entre veciños.

    Tíñamos tempo para todo, non como hoxe que sempre andamos con présa, correndo tras o tempo sen que o reloxo deixe de marcar as horas. Moitas veces fágome as preguntas: Hacia onde camiñamos? Cara a qué?

    Paréceme oír as campanadas de Marcial na Igrexa, anunciando o Ánxelus, vexo pasar algúns coches por Carreiracabada e o sol agocharse nas derradeiras horas da tarde.

    Saín do lugar e retornei paseniño ata a vía do tren. Mais non desexaba conformarme só con aquilo e decidín ir onda meu irmán Andrés para que me contara algo máis, cousas máis profundas da nosa Ría que eu non coñecera ben. E tiven sorte, moita sorte.

    Atopei ao meu veciño Miguel Teijeiro Castiñeiras (Miguel de Teixeiro que en gloria estea) e tiven a sorte de que aceptara a falarme da Ría que baña as ribeiras da nosa parroquia.

    Quedei moi satisfeito porque Miguel era historia viva, el foi o meu primeiro mestre na súa vella “Escola do Francés”, unha desas antigas escolas cun encanto e sabor especial que desexo relatar noutro momento con inmenso respecto, calma e pracer.

f.: Luli Dopico

Ría de Ortigueira por San Claudio, co Coto de Leixa ao lonxe, na outra beira.

(TRANSCRIPCIÓN DO QUE MIGUEL ESCRIBIU):

MIRANDO A NUESTRA RÍA, DESDE LA NOSTÁLGIA DEL AYER A LA REALIDAD DE HOY

    Mi ría no era toda la ría, era la parte que veía desde mi casa, la que trillé en calzoncillos con la planta de mis pies, más de un ciento de veces, desde la edad de nueve años. Desde la Punta del Espiño, mejor llamar “A Pena do Espiño”, hasta pasar el Coto de Leixa.

    Yo la veía muy alegre y feliz, con sus aguas limpias y transparentes, su fondo blanco sin un asomo de fango y los más variados peces, crustáceos y mariscos de múltiples colores que daban una armonía cromática digna del mejor pintor.

    Igual que los peces y demás especies marinas se solazaban en sus aguas, la gente que vivía en tu contorno te visitaba continuamente y tú, como nuestra segunda madre, nos dabas lo que te sobraba.

    Te cultivábamos arrancando los algazos, las cebas, las orgas, el labacán, la arena… para abonar nuestras tierras y tu quedabas labrada, como arada, y a tus surcos venían a alimentarse los seres marinos que luego recogíamos, al igual que llegaban las gaviotas tras los surcos del arado.

    En marea alta te surcábamos con las embarcaciones que se contaban por docenas. Recuerdo la chalana de Corgos. Cargaba apenas dos carros, pero nos llevaba hasta Cabalar a los mariscos, que traíamos por sacos. También nos llevaba a las fiestas de la Patrona varios días. Embarcábamos en el Espiño, en un pequeño embarcadero que hiciera Ramón de Adrián, cuando puso “a pasaxe” a Santa Marta. Se podía embarcar con marea alta y baja. En la Telleira solo con marea alta, pues había mucha lama.

    Lógicamente también recuerdo nuestra chalana, cargaba cinco carros, nos la regalara Jesús de Sofía, primo nuestro. Otras eran, la de Montes, el bote de Benigno de Tomás. Los domingos con buenas mareas nos llevaban a dar unos bordos…

    Los mariscos proliferaban por doquier. En la Mesa del Espiño siempre había almejas, berberechos, longueiróns, navallas, minchas, incluso congrios en la parte baja de la Mesa, donde había algo de fango.

    En la Pedreira siempre había almejas entre las piedras. Todo el fondo de la Ría era un vivero de almejas en todo el recorrido. Cuando las mareas eran muy altas, la Ría quedaba casi seca, entonces era cuando los buenos mariscadores hacían la zafra, pues cuanto más al fondo estaban las almejas, más grandes y sabrosas eran.

    Había embarcaciones en Mera y en San Claudio que con unos grandes rastrillos, rastreaban de marea alta la Ría.

    Cuando había grandes mareas, domingos y festivos, parecía un pastel cubierto de moscas. Todo el mudo iba a buscar la pitanza para una rica merienda, almejas que se cocinaban con arroz. Muchas tardes también íbamos a pescar con liña, a veces en una barca y otras por tierra. Con la marea baja cogíamos la carnada, las miñocas y el manjón, que estaba en el profundo del fango.

    La parte de la Ría que comprende desde el río de Carballo de Boi, que separa Mera de San Claudio, hasta el río de la Pendencia, que separa el Castro de Ribados del Castro de los Castros, ese trozo de ría era como propiedad nuestra, cuando yo aún era joven.

    “Canta famiña lles mataría aos nosos devanceiros do Castro dos Castros, que está no nacemento da ría máis fermosa do mundo e que foi a segunda nai deles e nosa”

LA REALIDAD DE HOY

    Sus hijos abandonaron esta Ría tan preciosa –se olvidaron de sus lugares milenarios- abandonaron sus casas, sus muertos, su ser…

    Cuando voy a una ciudad los encuentro sin timón, como barco a la deriva, porque perdieron su identidad, y su alma sigue vagando por las rías, los montes, las fuentes, las corredoiras. Un hombre sin alma es un hombre muerto.

(Miguel de Teixeiro)

    Relín con tanto deleite o que me escribiu sobre a nosa Ría que cada vez valoro máis cada letra, cada parrafada, cada frase escrita cos máis nobres sentimentos.

    Cando regrese a Barcofeito, ou cando a contemple dende o Cimal da miña horta, valorarei moito máis o noso entorno.

    O comentario que me fixo a corazón aberto, conseguiu que cada anaco desta terra nosa, cada onda deste mar forme parte da miña persoa con grande intensidade, co máis senlleiro dos significados.

    Emocionado? Romántico? Soñador?

    Que máis da… Serei calquera cousa, menos un barco sen temón á deriva, sen identidade e moito menos unha persoa sen alma de seu, da miña terra, da miña Ría, do meu querido san Claudio.

                            José Salas Martínez

                              Sixto, San Claudio

Do tempo, por Dolores Asenjo

f.: Álvaro Fdez. Polo

 

Arco da vella

Do tempo

       Cando cheguei a Galicia, hai máis de vinte anos, escoitaba con frecuencia o nome dun persoeiro da televisión. Podía ser na cola da caixa do supermercado, na sala de espera do dentista ou nunha conversa ante unha cunca de café. O curioso era que sempre se falaba del con respecto, incluso con certa admiración. Alguén que xeraba ese consenso espertou a miña curiosidade, e un día calquera sentei diante do televisor para ver a Pemán, o home do tempo.

    Sorprendíame que a xente mudara con esa naturalidade os seus proxectos en función das súas previsións meteorolóxicas; semellaban sentenzas inapelables. “Deixamos o churrasco para o domingo, Pemán dixo que o sábado chove” ou “mañá imos á praia, virá bo, díxoo Pemán”.

    Hai tempo que novas facianas chegaron á televisión galega para predicir o tempo, pero onte, por esas estrañas asociacións que fai o noso maxín, pensei nel. Decidín dar un paseo pola aldea. O ceo estaba dun azul amortuxado, no que abundaban as nubes grises, pero arrisquei e non collín paraugas. Cando estaba a piques de chegar á casa o ceo cambiou a un gris escuro e triste. Como tampouco collera chuvasqueiro decidín facer un esprinte e cando chegaba a meta sen folgos escoitei unha voz familiar que viña da cabana.

    ─Perséguete o demo?

    ─Non, oh! É que non quería mollarme ─contesteille.

    Entón deixou a táboa que arranxaba e avanzou ata min. Sinalou cara a Serra da Capelada e explicoume que para que choiva do norte en San Claudio ten que chover primeiro no Furado de Lucas, en Landoi, que sinalaba con seu índice.

    ─Escusabas correr, pois xa ves que alí aínda non chove ─díxome a modo de conclusión.

    Apenas dez minutos despois fun ao hórreo buscar unhas mazás e unha fina cortina de auga caía no Furado de Lucas. E de volta corrín outra vez, coa cesta chea, pois a cortina avanzara e agora si que chovía. O maxín seguía a facer das súas e tróuxome unha imaxe de fabricación propia: O meu sogro cun traxe azul mariño lucía coma un pincel diante do mapa das isóbaras. Entrei na casa cunha gargallada e exclamei, para sorpresa de todos:

    ─Pemán sempre acerta!

                                                Dolores Asenjo Gil    

Sta. Mª de San Claudio, por Rosende

f.: Luli Dopico

As caseta da feira de San Claudio presentan graves deterioros na actualidade (Novembro de 2022)

    No ano 1992, o Concello de Ortigueira, sendo alcalde don Xesús Varela Martínez, editouse una fermosa e didáctica guía, titulada: GUÍA HISTÓRICA E SOCIAL DA VILA DE SANTA MARTA E AS PARROQUIAS DO SEU CONCELLO.

    Conta a guía cun prólogo de Antonio Rivera Losada, documentados textos de Ánxel Rosende e preciosas fotografías de Álvaro Fernández Polo.

    No referente a parroquia de Santa María de San Claudio, escribe Rosende:

    

    “Parroquia situada nunhas das sempre consideradas mellores terras do concello, agora só garda a lembranza dun anterior esplendor como centro do mundo agropecuario da bisbarra.

    San Claudio tivo ata principios do século XX unha das maiores poboacións parroquiais do Ortegal, o que facía que albergara un núcleo de características case vilegas, con médico e botica incluídos. Pero a sangría da emigración e a progresiva crise do mundo agrario foi especialmente sentida polas súas xentes. Non obstante un paseo polos diferentes lugares deixa ben ás claras a súa importancia pretérita.

    Da primeira e de sempre máis relevante feira ortegalesa –creada por Real Cédula de Enrique de Trastámara no 1405 e que se celebraba tódolos terceiros domingos de mes- fican ergueitos os cobertizos dos vendedores, así como a caseta onde se instalou a primeira báscula de pesar o gando do norte da provincia coruñesa.

    Lembranza dos emigrados a América son as moitas casas indianas que se espallan pola parroquia, cos seus pórticos na entrada, as fachadas rematadas en bufardas e palmeiras nos xardíns, e un Grupo Escolar ben amplo, erguido nos anos vinte pola Sociedade de Instrucción, Recreo e Auxilio Mútuo “San Claudio”, organizada en Cuba en 1912.

    Esta poboación foi centro alfareiro de renome e pequeno centro comercial e de diversión –salón de baile incluído-. E fican testemuñas de varias casas fidalgas que durante a Idade Moderna tiñan aquí o seu asento.

    Unha humilde construción antiga en ruínas sita no lugar de Ribados de Enriba, ten sobre a súa porta de entrada un escudo heráldico.

    En Ribados de Abaixo existiu a casa solariega fundada por Juan Fernández de Aguiar na segunda metade do século XVI, un fidalgo emparentado cos Pernas, Faxardo e Mesía, que tamén tiveron casa no lugar de Tristimil, do que di a lenda que así se chama por se ter asolagado, desaparecendo un milleiro de almas na catástrofe.

    Aínda existía outra casa nobre Tras do Río, dun vínculo fundado no 1614, que máis tarde se agregou aos bens da liña troncal citada.

    No lugar da Torre hai unha edificación recente que a parte superior dereita da fachada ten outro brasón.

    Consérvase o interesante Pazo dos Barreiros, con entrada a través dunha escalinata de pedra e antigo marco rematado en arco de medio punto nunha porta lateral.

    Mágoa que desapareceran os seus fermosos xardíns!

    De interese é así mesmo a casa dos Romero, onde veraneaba Leandro Pita Sánchez Boado na busca de inspiración literaria. De traza sobria e rexa, álzase dentro dun espazo amurallado, preto do Campo da Feira.

    Se queremos ter unha fermosa vista de onde se asenta o diseminado poboamento de san Claudio, convén subir ata a casa das “señoritas do Grañeiro”, que ten na súa fachada posterior unha galería sostida por columnas labradas de pedra de toelo”.

                                        (Ánxel Rosende, profesor e historiador)

El viejo campo de fútbol de La Capilla

Imagen del C.M. Mezquita de San Claudio, hacia los años cincuenta.

    De los cuatro campos de fútbol que yo recuerdo y donde jugué en San Claudio (La Capilla, Cobelos, Senra y el actual en O Correo), del que guardo los mejores recuerdos es del desaparecido campo de La Capilla.

    Tal vez sea porque fue adonde mi padre me llevó por primera vez a ver un partido de fútbol: Arsenal-Frente de Juventudes (3-1), de Ferrol, que era un acontecimiento social. Al ser un niño, la infancia, con sus recuerdos, te marca más; a veces no recordamos lo que hicimos los últimos meses, sin embargo recordamos con claridad nuestra etapa de niños, por eso lo recuerdo con nostalgia.

    Al anochecer, cuando venía del molino de la Feria y al pasar por O Curro sentía los gritos del entrenamiento y el golpeteo del balón, deseaba crecer y dejar de ser pequeño para poder estar allí, entrenando, sin dar explicaciones de dónde había estado. Pero no podía ser, no debía desobedecer a mis padres, eran otros tiempos y otra forma de ver las cosas.

    Al fútbol iba casi siempre con mi padre. Se juntaba más gente y cuando llegábamos ya éramos un buen grupo. Al pasar por A Casanova me llamaba la atención lo rubia que era la hermana de Tinolo.

    Se hacían comentarios sobre los partidos y a los contrarios los clasificábamos por la proximidad geográfica. Los de cerca: Feás, Mera, Furia de Cuíña, Barqueira, eran los más flojos. Imponían más respeto, Cedeira, Juventud de Hierro de Ortigueira y As Pontes, y cuando se hablaba del Viveiro, o del Canodo y Libunca de Ferrol (equipos de lonxe), eran los más temidos.

    No recuerdo si cobraban entrada, pero mi padre siempre les dejaba algo de dinero. Decía que sin tirar con los cuartos que tanto escaseaban, había que colaborar con nuestro equipo y sigo estando de acuerdo.

    Iba mucha gente al fútbol, el ambiente era excelente. El Mezquita siempre estaba muy arropado. Eran tiempos difíciles, muy duros. Los vestuarios estaban en la cabaña de Nicanor, las duchas en el lavadero de Os Ferreiros, las camisetas blanquiazules (que no eran de Puma ni de Adidas), descoloridas. Tener botas de fútbol era de privilegiados y la mayoría jugaban con los famosos “coreanos” que abrasaban los pies…

    En las porterías no había redes y el campo se pintaba en casos excepcionales. Y los balones, al jugar en campos embarrados, eran pesados, y si no que se lo pregunten a mi amigo Escorial, que tras una extraordinaria parada en A Barqueira, se le quedaron marcados en el pecho las costuras del balón. Como consuelo le quedó que no le marcaron ningún gol.

    No había televisión ni repetición de las jugadas, ni vídeos deportivos, ni entrenadores de categoría que enseñaran a jugar de verdad al fútbol. Eran otros tiempos, pero peores sin duda.

    El fútbol era una de las pocas diversiones y para los jugadores una forma de representar a su parroquia.

    En el campo yo entrenaba de la mano de mi padre, por el camino donde estaba la portería del monte y nos colocábamos por detrás. Así nació mi ilusión por ser portero, algo que vería cumplido.

Numerosos niños y mayores disfrutaban del partido detrás de la portería del Mezquita; uno de esos niños, en esta fotografía de los años sesenta, es Pepe Salas, el autor de esta entrada.

    El portero era para mí algo diferente, tenía otra misión que cumplir, vestía distinto con guantes y rodilleras y no era un jugador más, era el único. Estaba solo para defender la portería, que yo veía enorme, y por ello se llevaba los mejores aplausos.

    Mi ídolo era Pepe Escorial, nuestro portero. Era ágil, valiente, seguro en el blocaje y en los despejes. Cuando en un momento de un partido Zamora le chilló porque se quedó clavado en la portería, debajo de los palos, en vez de salir, alguien comentó que era muy buen portero pero que flojeaba en las salidas.

    Para mí no tenía fallos, era perfecto. Soñaba con ser como él. Blocar, hacer las estiradas a los pies de los delanteros contrarios, desviar el balón por encima del larguero…

    En una de esas listas de buenos jugadores que podían llegar lejos, él tendría un puesto asegurado. Muchas veces no fastidia el no triunfar, pero lo que duele de verdad es que nadie dé la oportunidad de demostrar la valía.

    Lo tenemos comentado con otros colegas de su época (Sanjuán, Carballés, Bebito) y todos coincidimos en lo mismo: Escorial era el mejor, el número uno, además era y es buena persona. Mucho y de muy diversos temas tenemos hablado en A Forxa de Andrés de Grañeiro, y coincidíamos plenamente.

    Volviendo al campo de La Capilla, la alineación clásica de aquel Mezquita de los años '60, era: Escorial, Tinolo, Zamora, Serrano Chente Coto, Pío (o Paco Escorial), Javier Fonte, Paco Figueira, Pepín da Capilla, Toñito Peña y Manolo Eduardo.

    Durante un tiempo Toñito Peña (que tenía novia en San Claudio) trajo refuerzos de Cariño con él, (Fayado, Bernardo, Pedrito, Jacobo). Se formó un auténtico equipazo y ganaban todo con relativa facilidad, pero enseguida se marcharon y se volvieron a perder muchos partidos.

    Se decía que los de casa sudaban más la camiseta, que se sacrificaban más. Todavía hoy, en la actualidad, y en equipos semi-profesionales, los que tienen más casta, más orgullo y sacan las castañas del fuego son siempre los de casa.

    Yo solamente jugué dos veces en La Capilla. Partidos da Rocha contra A Feira, unos partidos que se me antojaban como algo heroico.

    La primera vez ganamos por 5 a 2, recuerdo la satisfacción que traía de regreso al Sixto, y cuando me felicitaban por ser uno de los mejores. La segunda vez resultó mal. Yo era muy pequeño y Pepe de Fina se dio cuenta de que no llegaba al larguero y me marcó muchos goles. Todos por arriba, dolorosos goles, que ni estirándome mucho daba llegado a pararlos.

    Quizá fue mi primera lección, un buen portero debe tener buena estatura. Otro mal día, el viejo campo de La Capilla, apareció plantado de eucaliptos y se terminó el fútbol en San Claudio para nosotros. Sentí mucha pena.

    Se tardaría bastante en que un grupo de chavales, yo incluido, formáramos un nuevo equipo en un mini campo, en los Cobelos.

    Hace unos días volví por donde era el campo de La Capilla, y sentí extrañas sensaciones, desde niño nunca había vuelto por allí. Todo era diferente. Donde se jugaba al fútbol, ahora reinaban monte con eucaliptos y silvas. En aquella espléndida tarde de sol, en vez de bullicio y aplausos, se escuchaba el silencio y la calma.

    Entré por el mismo camino de antes; recorrí el sitio donde me colocaba por detrás de la portería, paseé por donde había estado el área grande, llegando hasta el centro del campo, donde debería estar un gran terrón de hierba dentro de una calva de campo…

    Cerré los ojos en aquella soledad y por unos momentos me vi sentado al lado de mi padre, detrás de la portería, mientras Escorial, mi ídolo, ordenaba a su defensa en el saque de córner.

    Emocionado marché de allí, caminando despacio, pensando en cómo pasa la vida. Atrás quedaba lo que fue nuestro campo de fútbol con sus sudores y añoranzas, el rincón de un ilusionado niño que soñaba con ser portero y del que guardo imborrables recuerdos.

                                                    Pepe Salas Martínez

Encontro con Consuelo Laforet no Club de Lectura (sobre "Nada", de Carmen Laforet)

f.: Alvaria

Foto de familia dos membros do Club de Lectura que estiveron hoxe no encontro con Consuelo Laforet (centro), sobriña da autora de Nada, que agasallounos coa súa apaixonante conversa sobre a súa tía, unha das escritoras españolas máis destacadas do século XX.

    Hoxe, 12 de novembro, deixounos unha amiga, poeta, escritora, muller do teatro, loitadora, creadora por riba de todo, e fomentadora de amizades imperecedoiras polo seu sentido do deber. Estamos, ás claras, a falar de Charo Suárez. E temos que lle engadir outro adxectivo máis, quizais un que a define moito mellor: muller adiantada ó seu tempo, e é esta calidade a que vén a compartir con outra muller que, aínda que tamén falecida, estivo na nosa compaña na impagable sede da Asociación Libro de Vivo de San Clodio, a galardoada Carmen Laforet. O Club de Lectura de Ortigueira, conseguiu esta milagre non por algún meigallo trasno e inesperado, senón por traer, coma invitada ó faladoiro, á súa sobriña Consuelo Laforet.

    Grazas a David, que invitouna a acompañarnos, con Consuelo fomos partícipes da pegada familiar que toda persoa leva consigo, e ela deixounos seguir ese rastro invisible, guiounos por el ata conseguir chegar a autora de Nada, falounos cun sentimento tal que non dubidamos en meternos no seu papel e tódolos alí presentes puidemos ver e ata sentir o alento da insigne escritora. Unha persoa que pasou a maior parte da súa vida preto doutra sempre levará consigo un ronsel de experiencias, anécdotas e vivencias dela, unha morea de sensacións das que podemos obter algún resultado e Consuelo non dubidou en facernos partícipes daquelas que foi amoreando en vida da súa tía.

f.: Alvaria

Consuelo Laforet, sobriña da escritora, durante o noso encontro no Escolar de San Claudio

    A proximidade tristemente fugaz que tivemos con Carmen Laforet serviunos para coñecer unha escritora inconformista co tempo que lle tocou vivir, a súa ensinanza non foi a do colexio ou a da universidade senón a vida, en maiúsculas, non dubidaba en deixar de ir ás clases co fin de ateigarse de olores, sons, colores, precisaba ter a natureza ó seu carón; paseos nos que observaba polo miúdo o que tiña ó seu redor, encheuse de experiencias de tal xeito que por lóxica tiña que dar saída, coma unha válvula de escape, á información na que se ía mergullando, e iso atopouno nunha profesora, Consuelo Burel, con ela atopou un mundo que non coñecía pero que a engaiolou para sempre: a literatura, nela podía verter,e co mesmo detalle, todo o que ía visualizando no seu percorrer diario, na escritura atopou, sen dúbida, a súa mellor compañeira de viaxe.

    O que estamos a falar témolo na súa obra premiada e máis coñecida, Nada, pois neste fermoso e inesquecible faladoiro fomos quen de desentrañar quen viñan sendo as persoas que ela escolleu para logo darlles vida na novela e tamén onde estaban os lugares e  situacións coñecidos por ela e que definiu con excelente minuciosidade na mesma.

    O premio Nadal foi sen embargo coma un freo para a súa liberdade, os faladoiros, presentacións, entrevistas, campañas de marketing e demais eventos que sempre leva aparellados un premio deste calibre xunto a exercer de nai de cinco fillos, nunha época na que, ademais, as mulleres estaban encorsetadas na sociedade, cernaron en grande medida a súa independencia que aprendera nas Palmas na súa nenez. Evocaba de cotío aquelas Palmas que deixara, de feito as outras novelas que escribiu despois de Nada tiveron á illa coma marco necesario para o seu desenvolvemento, e tentaba non acudir a ela porque sempre quixo lembrala coma a coñecía, non para comprobar como as construcións e a industria do turismo varreron con aquela paisaxe da nenez e xuventude. Este non foi óbice para que o cabildo das Palmas tiveran a ver nomeala filla adoptiva da illa, xa que Carmen Laforet nacera en Barcelona, foi ós dous anos de idade cando seu pai foi destinado ás Palmas. Mais a súa sobriña, a pesar dos atrancos da nova vida de Carmen, non dubidou en afirmar que nos contos e relatos curtos posteriores é onde ten a súa mellor literatura.

    Avantaxada, dicíamos, e loitadora, recalcabamos, e non o facemos solos pois o Ateneo de Madrid ten tan só dous retratos de mulleres na súa galería, a nosa paisana Emilia Pardo Bazán e Carmen Laforet, as dúas xuntas e ollando de esguello, mais con decisión, ós seus compañeiros.

    Grazas a Consuelo Laforet por esta transgresión máxica no tempo (mágoa de ser curto, moi curto) e por compartir con nós as anécdotas e vivencias da súa inesquecible tía Carmen.

    Carmen, xa nosa amiga, e Charo, de sempre, han de estar xuntas ampliando e engrandecendo elas mesmas un novo mundo, este que coñeceron aquí facíaselles pequeno.

Xosé Manuel Bouzamayor

Embed from Getty Images
Retrato de Carmen Laforet en el Ateneo de Madrid
(©Alberto Ortega/Europa Press News/Getty Images)

O San Martiño

f.: Luli Dopico

    Imáxenes de San Martiño (o Dumiense é o de Tours), na igrexa de Ortigueira, co ramo de flores, que saíron en procesión este 12 de Novembro, polas rúas de Ortigueira, ao sons da Escola de Gaitas.

(Extracto do artigo sobre o SAN MARTIÑO, publicado no libro O País de Nós, de Manuel López Foxo, no ano 1992).

    A festa de outono por excelencia nas terras de Ortigueira é o San Martiño, que se celebra u once de novembro, é o patrón de Luama. A tradición di que o primitivo pobo de San Martiño está enterrado na lagoa que hai no areal. E ao mellor é certo, quén sabe!

    Tamén contan os historiadores que nesta parroquia, nos primeiros anos do cristianismo, foi fundado o convento de San Martín da Laguna. Hoxe non se conserva nin unha soa pedra.

    Na xeografía de Luama están situados tres nobres edificios: o antigo Escolar, o asilo “Dolores Díaz de Dávila” e o Pazo de Brandariz. A famosa fonte da Curuxeira, está así mesmo en Luama. O que non ten esta parroquia é unha igrexa, nin sequera unha pequena capela. A efectos canónicos depende de Santa Marta de Ortigueira.

    A feira de San Martiño celebrouse durante moitos anos na Preguiza, e non era unicamente de mel, senón tamén de animais. Despois a feira pasou para a praza vella da vila, que é onde se fai na actualidade.

    Pola festa do San Martiño, que se fixo algúns anos diante do Escolar, non faltaba nunca o ramallo do santo co roscón. Este ramallo (de loureiro, creo) ía na procesión e logo era subastado no adro da igrexa de Santa Marta, unha tradición que se deixou perder.

    Polo San Martiño ningún veciño falta a feira do mel, resultado do esforzo dos apicultores da comarca, do que tanto saben Pepe Riola e Pepe Castro.